ตะไคร้หอม ๑

Cymbopogon flexuosus (Nees ex Steud.) W. Watsons

ไม้ล้มลุกหลายปีพวกหญ้า ขึ้นเป็นกอแน่น มีเหง้าใต้ดิน ลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับโอบซ้อนกันแน่น ตั้งตรง ตามข้อมักมีขนถึงเกลี้ยง ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปแถบ ช่อดอกแบบช่อแยกแขนงเชิงประกอบขนาดใหญ่สีเขียวอ่อน ออกที่ยอด ช่อดอกย่อยออกเป็นคู่แบบไร้ก้านและแบบมีก้าน ผลแบบผลแห้งเมล็ดติด ขนาดเล็ก เมล็ดรูปคล้ายผล

ตะไคร้หอมชนิดนี้เป็นไม้ล้มลุกหลายปีพวกหญ้า สูงได้ถึง ๓ ม. ขึ้นเป็นกอแน่น มีเหง้าใต้ดิน ลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับโอบซ้อนกันแน่น ตั้งตรง ตามข้อมักมีขนถึงเกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปแถบ กว้าง ๐.๘-๑.๕ ซม. ยาวได้ถึง ๑ ม. ปลายเรียวแหลม โคนเรียวแคบ ขอบมีขนสาก แผ่นใบด้านบนบริเวณโคนใบที่ต่อกับกาบใบมีขนยาว ด้านล่างมีขนหนาแน่นบริเวณที่เชื่อมต่อกับใบ เส้นใบขนานจากโคนสู่ปลาย กาบใบยาว ๑๐-๒๐ ซม. มักเรียงซ้อนเหลื่อม ลิ้นใบเป็นเยื่อบาง ยาว ๒-๕ มม. บางครั้งมีเขี้ยวใบ

 ช่อดอกแบบช่อแยกแขนงเชิงประกอบขนาดใหญ่ สีเขียวอ่อน ออกที่ยอด ยาว ๓๐-๖๐ ซม. มีช่อแขนงย่อยจำนวนมากเรียงสลับฟันปลา โคนช่อแขนงย่อยมีกาบรองรับ กาบรูปแถบแกมรูปใบหอก ยาว ๑.๕-๒ ซม. ช่อแขนงย่อยออกเป็นคู่ ยาว ๑-๑.๗ ซม. แต่ละช่อแขนงมีแขนงย่อยหลายช่อบนแกนกลาง แกนกลางช่อดอกย่อยกับก้านช่อดอกย่อยคล้ายกันเป็นก้านเรียวเล็ก ยาว ๒-๒.๕ มม. มีขนอุยที่ขอบ ช่อดอกย่อยออกเป็นคู่แบบไร้ก้านและแบบมีก้าน ช่อดอกย่อยแบบไร้ก้านรูปขอบขนานแกมรูปรี ยาว ๔-๔.๕ มม. กาบช่อดอกย่อยล่างรูปใบหอก ยาว ๔-๔.๕ มม. ปลายเรียวแหลม ด้านหลังมีสัน ๒ สัน สันด้านบนปลายกาบมีปีกแคบ ด้านหลังกลางกาบเรียบจนถึงเป็นรอยย่น ๒-๓ รอย อาจพบเส้นสันเห็นไม่ชัด ๓ เส้น กาบช่อดอกย่อยบนรูปใบหอก ขนาดเล็กกว่ากาบช่อดอกย่อยล่างเล็กน้อย ปลายแหลม ด้านหลังมีสัน ๑ สัน ดอกย่อยมี ๒ ดอก ดอกล่างเป็นหมัน กาบล่างเป็นเยื่อบาง ไม่มีกาบบน ดอกบนเป็นดอกสมบูรณ์เพศ กาบล่างเป็นเยื่อบาง มีรยางค์แข็ง ยาว ๐.๘-๑.๑ ซม. ไม่มีกาบบนหรือลดรูปเป็นเกล็ดขนาดเล็ก กลีบเกล็ดขนาดเล็กมี ๒ กลีบ เกสรเพศผู้ ๓ เกสร ก้านชูอับเรณูคล้ายเส้นด้าย อับเรณูติดไหวได้ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียมี ๒ ก้าน ช่อดอกย่อยแบบมีก้าน ทั้งช่อยาว ๓.๕-๔ มม. มักพบเพียงกาบช่อดอกย่อย ๒ กาบ และมีดอกย่อยเพศผู้เพียง ๑ ดอก

 ผลแบบผลแห้งเมล็ดติด ขนาดเล็ก เมล็ดรูปคล้ายผล

 ตะไคร้หอมชนิดนี้เป็นไม้ปลูกในประเทศไทย พบตามทุ่งหญ้าเขตร้อน ป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๑๐๐-๑,๕๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนกรกฎาคมถึงตุลาคม มีถิ่นกำเนิดอยู่ทางแถบอินเดีย แพร่กระจายมาจนถึงภูมิภาคอินโดจีน พบปลูกทั่วไปในประเทศเขตร้อนทั่วโลก

 ประโยชน์ ทั้งต้นใช้สกัดน้ำมันหอมระเหยผสมในสบู่และแชมพู

 ตะไคร้หอมชนิดนี้คล้ายกับตะไคร้หอม ๒[Cymbopogon nardus (L.) Rendle var. confertiflorus (Steud.) Bor] และตะไคร้หอม ๓(Cymbopogon winterianus Jowitt ex Bor) ต่างกันที่ตะไคร้หอมชนิดนี้แผ่นใบด้านบนบริเวณโคนใบที่ต่อกับกาบใบมีขนยาว กาบช่อดอกย่อยล่างของช่อดอกย่อยแบบไร้ก้านมีเส้นสันเห็นไม่ชัด ๓ เส้น ด้านหลังกลางกาบมักมีรอยย่น ๒-๓ รอย และสันด้านบนปลายกาบมีปีกแคบ.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตะไคร้หอม ๑
ชื่อวิทยาศาสตร์
Cymbopogon flexuosus (Nees ex Steud.) W. Watsons
ชื่อสกุล
Cymbopogon
คำระบุชนิด
flexuosus
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Nees von Esenbeck, Christian Gottfried Daniel
- Steudel, Ernst Gottlieb von
- Watson, William
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Nees von Esenbeck, Christian Gottfried Daniel (1776-1858)
- Steudel, Ernst Gottlieb von (1783-1856)
- Watson, William (1858-1925)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.อัจฉรา ตีระวัฒนานนท์